สืบเนื่องจากรายงานการค้นพบภาพจิตรกรรมสมัยอยุธยาภายในถ้ำเขาอีโม่ และมีการศึกษาตีความจิตรกรรมภายในถ้ำโดยคุณภานุวัฒน์ เอื้อสามาลย์ (Phanu Surinian) นักโบราณคดีสำนักศิลปากรที่ 12 นครศรีธรรมราช โดยคุณภานุวัฒน์เสนอว่าบางส่วนของจิตรกรรมบนผนังถ้ำนี้แสดงฉากปราบนันโทปนันทนาคราช และกำหนดอายุของจิตรกรรมในถ้ำในสมัยอยุธยาตอนต้น #จัดเป็นจิตรกรรมที่เก่าแก่ที่สุดที่พบในจังหวัดนครศรีธรรมราชปัจจุบัน และคุณภานุวัฒน์ทิ้งท้ายไว้ว่าน่าจะได้มีการศึกษารายละเอียดของจิตรกรรมที่นี่ต่อในอนาคต
เนื่องจากจิตรกรรมที่ผู้เข้าไปเก็บข้อมูล และเยี่ยมเยือนถ่ายมานั้นค่อนข้างซีดจาง ผมก็เลยอยากจะไปดูด้วยตาตัวเองว่ามันเป็นอย่างไร และมีอะไรที่อาจจะเข้าใจได้มากขึ้นบ้างหรือไม่นอกจากที่ได้มีการนำเสนอมาแล้ว
เมื่อไปดูจิตรกรรมก็จางมาก จนแทบไม่เห็นตัวภาพจริง ๆ ผมจึงลองใช้เทคนิคหลาย ๆ อย่างช่วยกันประมวลผลให้ชัดขึ้นและคัดลอกลายเส้นบางส่วน ทำให้เห็นรายละเอียดที่แทบสังเกตไม่ได้ด้วยตาเปล่าชัดขึ้น
จิตรกรรมนี้มีรายละเอียดกว่าที่คิด จากร่องรอยของภาพที่เหลืออยู่แสดงพระอรหันต์เรียงกันเป็นแถวโดยมีพระโมคคัลลานะอยู่หัวแถว ประชิดกับพญานาค ๙ เศียรขนาดใหญ่ เมื่อคัดลายเส้นแล้วจึงเห็นว่ายังมีรูปบุคคลนุ่งห่มอย่างภิกษุ มีรัศมีรอบศีรษะ นั่งอยู่บริเวณหน้าเศียรกลางของพญานาค ปรากฏครุฑกำลังโผบินอยู่เหนือพระโมคคัลลานะด้วย รายละเอียดที่เพิ่มมากขึ้นทำให้เห็นว่าผู้เขียนจิตรกรรมน่าจะพยายามแสดงลำดับการปราบนันโทปนันทนาคราชตามที่ปรากฏในคัมภีร์ (อรรถกถามหาโมคคัลลานเถรคาถา ? , หรืออื่น ๆ ที่ให้รายละเอียดแบบเดียวกัน) กล่าวคือ
ภาพของพระภิกษุที่นั่งอยู่ด้านหน้านันโทปนันทนาคราช น่าจะแสดงตอนที่พระโมคคัลนานะเบียดเบียนพญานาค ด้วยการใช้อิทธิฤทธิ์แทรกผ่านรูหู รูจมูก และช่องท้อง จนพญานาคต้องวิงวอนให้ท่านออกมา พระโมคคัลลานะจึงออกจากช่องท้องมาอยู่ที่หน้าจมูก เมื่อพระโมคคัลลานะมาอยู่ตำแหน่งหน้าจมูกแล้ว พญานาคก็พ่นลมร้อนออกมาเพื่อจะเผาร่างของพระโมคคัลลานะ แต่ด้วยอำนาจอิทธิบาท 4 ลมร้อนนั้นจึงทำอันตรายพระโมคคัลลานะไม่ได้
เมื่อพญานาคพ่นลมร้อนออกมาดังนี้ พระโมคคัลลานะก็แปลงเป็นครุฑกระพือปีกเป็นพายุใหญ่ บินเข้ารุกไล่นันโทปะนันทนาคราช ครั้นนันโทปะนันทนาคราชเห็นดังนั้นก็เลยยอมแพ้ กลายรูปเป็นมาณพน้อย ถือพระโมคคัลลานะเป็นสรณะ สิ้นพยศลงเพียงเท่านี้ จากประสบการณ์อันน้อยนิด ผมคิดว่าในขณะนี้เราคงยากจะหาจิตรกรรมสมัยอยุธยาตอนต้นที่ไหนในไทย ที่จะเขียนภาพพญานาคได้ทรงพลัง และฝีมืองดงามเท่านี้ ทั้งยังเขียนเป็นเรื่องราวอย่างละเอียด โดยที่จิตรกรรมลบเลือนมาก เราจึงยังแทบไม่รู้ Logic ของการเขียนภาพในถ้ำนี้เลยว่าจิตรกรรมทั้งหมดบนผนังแต่ละส่วนทำงานร่วมกันอย่างไร เหตุใดช่างที่มีฝีมือสูงจึงเดิรทางลึกเข้ามาตอนในของคาบสมุทรฟากตะวันออกของเทือกเขาหลวง เพื่อเขียนจิตรกรรมที่ตระการตานี้เมื่อเกือบ 600 ปีก่อน คงยังมีอะไรอีกมากให้ค้นกันต่อ
.
ลิงค์รายงานการสำรวจของสำนักศิลปากรที่ 12 – https://bit.ly/2rugVC4
.
ลิงค์การบรรยายเรื่อง ถ้ำเขาอีโม่ จิตรกรรมพบใหม่ แต่เก่าสุดในนครศรีธรรมราช โดย นายภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์
โครงการ สัมมนาวิจัย วิจักขณ์ การนำเสนอผลงานวิชาการของกรมศิลปากร ประจำปี พ.ศ. 2562 – (https://bit.ly/2OkrNf3)
