ที่มาภาพ : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ
แถมมีไดอะล๊อกกับคนเฝ้าอีก คนเฝ้าว่า ทำไมมาเอาป่านนี้ ดีไม่ตายก่อน !! เล่าแบบนี้ อีที่แบบนี้ ภาคใต้มีแต่พระแอดพระพวยในพระธาตุ ยังไม่ได้ถามอ.สุจินต์ ถามลุงเริ่ม ว่าแกเป็นตัวละครในเรื่องผีนี้ป่าว ไปไกลมากพระธาตุเรา ถึงกับส่งผีไปทวงรูปแล้ว
วิหารพระแอดหลังเก่า และพระแอดองค์เก่า จากพระขอฝนสู่พระขอลูก
ก่อนจะเชิญพระแอดเข้าไปไว้ในพระธาตุ ก่อนจะปั้นใหม่และกลายเป็นพระขอลูก #พระแอดเคยเป็นพระขอฝน และตั้งอยู่ข้างวิหารธรรมศาลามาก่อน ภาพนี้ถ่ายราวปลายรัชกาลที่ ๕ หรือบางทีจะเข้าต้นรัชกาลที่ ๖ แล้ว อาจจะต้องไล่เชคดีเทลอีกทีครับ วิหารพระแอดในภาพเป็นโรงเล็ก ๆ มุงกระเบื้องกาบู #พระแอดเก่าเป็นพระแหงนหน้าตั้งบ่า นั่งติดพื้นดิน ตะก่อนชาวบ้านที่ปวดหลังจะเอาไม้มาค้ำหลังพระแอด
ตอนกรมพระยานริศมาพระธาตุเมื่อ 2445 น่าจะมาก่อนถ่ายรูปนี้หลายปีพูดถึง “#ศาลาพระสุภูติ” คือวิหารพระแอดในภาพนี้ จำได้ว่าเคยอ่านจากใครซักคนว่า วิธีให้พระแอดขอฝนคือ รื้อกระเบื้องที่มุงเหนือพระแอดออกให้พระแอดนั่งดินมองเห็นท้องฟ้า กระเบื้องกาบูที่มุงอยู่ในรูปดูมุงไว้เรี่ยมดี จะรื้อออกทุกปีน่าจะยาก บางทีอาจจะนาน ๆ รื้อออกทีเมื่อฝนแล้งหนัก ๆ พระแอดย้ายเข้าไปในพระธาตุในสมัยพระพุทธิสารเถร (ผุด สุวฑฺฒโน) ซักพักหนึ่งจึงพัฒนาวิหารคสล.ขึ้นคลุม แล้วปั้นพระแอดใหม่เป็นพระสังกจายอย่างปัจจุบัน พอมีการทำตู้ครอบพระแอดไว้ เพื่อจะรักษาธรรมเนียมเอาไม้ค้ำหลังพระแอด จึงทำช่องหลังตู้ ให้เอาไม้น้อยไปพิงหลังไว้พอเป็นเคล็ด
บางทีเวลาผมไปยืมที่นั่งทำงานในศรีธรรมราชพิพิธภัณฑ์จะมีคนชะโงกมาถามทางไปหา “#พระแอ๊ด” ส่วนใหญ่เป็นคนมาขอลูก พระแอดที่เป็นพระขอฝน และสะเดาะเคราะห์ปวดหลังเดี๋ยวนี้เพิ่มหน้าที่ใหม่เป็นพระให้ลูก แบ่งเบาภาระพระพวย เดิมพระพวยตั้งอยู่ประตูลัก กรมหลวงลพบุรีเชิญมาไว้ในมุขเชื่อมระหว่างวิหารเขียนกับโพธิลังกา (ตำแหน่งตรงกับแกนถนนที่มุ่งจากพระธาตุไปออกประตูลักพอดี) #พระพวยเป็นพระขอลูกมาก่อน แต่จะเป็นพระขอลูกมาตั้งแต่เมื่อไหร่ไม่แน่ อาจจะตั้งแต่อยู่ที่ประตูลัก หรือตั้งแต่อยู่ที่โมคลาน
มีตำนานกำกับที่มาพระพวยว่า นางพราหมณีที่ทุกข์โศกจากคนรักที่หายสาปสูญไป วิงวอนเทพอะไรก็ไม่ได้คนรักคืนจึงบวชเป็นชีในพุทธศาสนาและบรรลุธรรมเมื่อแก่ พอเผาร่างแล้วเหลือนมสองข้างไม่ไหม้ไฟ ลูกหลานแม่ชีหล่อพระพวยขึ้นเอานมทั้งสองข้างของแม่ชีประจุในพระพวยนี้ ตำนานเรื่องแม่ชีช้ำรักแล้วพบสัจจะธรรมในบั้นปลายนี้ดูห่างจากเรื่องการให้บุตรอยู่มาก ผมก็เลยไม่แน่ใจว่าคตินี้เกิดขึ้นเมื่อไหร่
ได้ฟังจากผู้ใหญ่ว่า #พระพวยตั้งอยู่ตรงนี้มีคนมาขอลูกมากจนเต็มพื้นที่ เพราะมุขเชื่อม ๒ วิหารนั้นแคบอยู่แล้ว วิหารทั้ง ๒ ใช้เป็นพิพิธภัณฑ์อยู่ด้วย คนมาก ๆ พลุกพล่านจัดการยาก
#ด้วยเหตุนี้จึงมีผู้ออกอุบายให้ไปขอลูกจากพระแอด เพราะมีวิหาร คสล.เพิ่งสร้างใหม่ใหญ่โตพอรองรับได้ (อาจจะนึกถึงหุ่นพระแอดองค์ใหม่อ้วนท้วนสมบูรณ์ดูใจดีด้วย) ไม่นานคนก็พากันไปขอลูกจากพระแอด หรือเดี๋ยวนี้โดยมากเรียกพระแอ๊ด แต่คนที่มาขอลูกจากพระพวยก็มีอยู่ ขอลูกจากทั้งพระแอดพระพวยเพื่อกันหราดไว้ก็มีอยู่ ถ้าดูจากรูปเด็กที่เต็มแน่นทั้งที่พระพวย พระแอด ดูเหมือนจะเป็นเครื่องพิสูจน์กลาย ๆ แล้วว่าได้ผลชะงัดดีทั้งคู่ครับ
