คุณยายเจ้าของร้านข้าวยำเคยน้ำที่ตลาดเช้าควนเนียง ถ่ายเมื่อวันที่ 24 พฤษภาคม 2568
เมื่อปีก่อน ผมมีโอกาสได้ต้อนรับพี่สาวท่านหนึ่ง(คุณจันทรัสม์ จันทรทิพรักษ์)หรือที่ผมเรียกสั้นๆว่า “พี่นุก” จากดินแดนที่ราบสูงโคราช สู่การเดินทางเพื่อเรียนรู้วัฒนธรรมในถิ่นฐานบ้านเกิดของผมจังหวัดสงขลา ดินแดนซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา อันเป็นรอยต่อทางวัฒนธรรมที่รุ่มรวยไปด้วยทรัพยากรและผู้คน ทริปของเราเริ่มต้นขึ้นหลังจากวันแรกที่เราไปเรียนรู้ประเพณีการทำบุญกุโบร์ของพี่น้องบ้านดอนขี้เหล็ก ต.พะวง อ.เมือง จ.สงขลา ภารกิจของวันถัดมาคือการไปเดินตลาดนัดเพื่อหาวัตถุดิบอาหารพื้นถิ่นรับประทานกัน
การเดินทางสู่ควนเนียง : ลัดเลาะชมวิถีและสถาปัตยกรรม
เราออกเดินทางจากบ้านควน ต.คูเต่า อ.หาดใหญ่ มุ่งหน้าไปยัง “ตลาดเช้าควนเนียง” ด้วยรถมอเตอร์ไซค์ ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตร เส้นทางนี้ลัดเลาะไปตามถนนผ่านตำบลบางกล่ำและตำบลบางเหรียงสองข้างทางยังคงอุดมสมบูรณ์ด้วยธรรมชาติและแปลงผักของผู้คนในแถบนี้ สิ่งที่น่าสนใจคือ พื้นที่แถบนี้ไม่มี “คนแขก” (มุสลิม) อาศัยอยู่เลย เราจึงมีโอกาสแวะชมกุฏิวัดบางหยี ซึ่งเป็นสถานที่ที่ผมมักพาแขกเหรื่อไปชมเสมอ ตัวอาคารเป็นเรือนไม้เก่าแก่มุงกระเบื้องดินเผา แต่จุดเด่นที่สวยสะดุดตาคือบันไดเวียนโบราณที่หาชมได้ยาก
ตลาดเช้า…และการค้นพบ “ข้าวยำ” ที่แตกต่าง
เมื่อมาถึงตลาดเช้าควนเนียง ซึ่งตั้งอยู่ใกล้กับสถานีรถไฟ บรรยากาศเต็มไปด้วยความคึกคัก ในตลาดมีทั้งของสด ของแห้ง อาหาร และขนมพื้นบ้านมากมายละลานตา และแน่นอน พี่สาวของผมก็ไม่พลาดที่จะ “อุดหนุนเพื่อการเรียนรู้” ตามเช่นเคยที่เราเจอกันเมื่อไปตลาด ท่ามกลางร้านรวงมากมาย มีร้านข้าวยำของคุณยายท่านหนึ่งขายอยู่ ผมไม่พลาดที่จะพาแขกคนสำคัญไปเรียนรู้ข้าวยำแบบฉบับคนสงขลา หรือคนลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา
ก่อนหน้านี้ พี่สาวของผมท่านนี้เคยไปใช้ชีวิตทำโครงการอยู่ในพื้นที่ปัตตานี เธอจึงมาเล่าสู่กันฟังว่าได้กิน “ข้าวยำบูดู” (นาซิกือราบู บูดู) มานับไม่ถ้วน และพบว่าไม่ว่าร้านไหนก็อร่อย ถูกลิ้นเหมือนกันไปหมด เมื่อขึ้นมาสงขลาครั้งนี้ การลิ้มลองข้าวยำในแบบที่แตกต่างจึงเป็นสิ่งที่เราตั้งใจ
หัวใจแห่งรสชาติ : “เคยน้ำ” มรดกที่ยังไม่สาบสูญ
คุณยายเจ้าของร้านต้อนรับเราด้วยใบหน้ายิ้มแย้มและพูดคุยอย่างเป็นมิตร ท่านบอกว่า นี่คือ “ข้าวยำน้ำเคย” สิ่งที่ทำให้ข้าวยำของท่านพิเศษ คือน้ำเคยของท่านยังคงใช้ “เคยน้ำ” เป็นวัตถุดิบหลัก “เคยน้ำ” นี้คือภูมิปัญญาการถนอมอาหารของคนลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ทำจากการหมักปลาตัวเล็กตัวน้อย (เช่น ปลาขี้เก๊ะ) จนได้น้ำปรุงรสที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว
คุณยายเล่าว่า ท่านซื้อ “เคยน้ำ” มาจากเจ้าประจำคนบ้านโคกทราย (ต.ควนโส อ.ควนเนียง) ที่จะนำ “เคยน้ำ”มาขายในวันตลาดนัดของตลาดควนเนียง น่าเสียดายที่วันที่ผมไปไม่ใช่วันตลาดนัด เลยอดอุดหนุน “เคยน้ำ”ติดไม้ติดมือกลับมาด้วย ยายบอกว่าเมื่อได้เคยน้ำมาแล้ว ก็นำมาต้มเคี่ยวด้วยสูตรบ้านๆ เดิมๆ ที่คนเก่าคนแก่สอนไว้
ผมจึงได้บอกเล่าเสริมกับพี่สาวของผมว่า “…คนลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลาบ้านเรามีวัฒนธรรมการกินข้าวยำที่เรียกว่า ข้าวยำน้ำเคย และน้ำเคยมักจะทำจากเคยน้ำกัน หายากแล้วในปัจจุบันแต่ยังมีคนทำอยู่ ไม่ถึงกับหายสาบสูญไป…“
ห่อใบตอง สิบบาท… รสชาติที่ครบถ้วน
นอกจาก “น้ำเคย” ที่เป็นหัวใจหลักแล้ว คุณยายยังใช้ใบตองห่อข้าวยำ ทำให้น่ากินขึ้นอีกหลายเท่า ราคาขายก็แสนถูก ห่อละสิบบาท หากเพิ่มไข่ก็เพียงสิบห้าบาท ในข้าวยำห่อนั้น ประกอบไปด้วยข้าวหุงสุกสีขาว มะพร้าวคั่ว บี้หุ้นผัด (เส้นหมี่ผัด) พริกผง (พริกป่น) และปลาผง (ปลาป่น) ส่วนผักเครื่องเคียงก็ครบครันทั้ง ใบชะพลู ถั่วงอก ถั่วฝักยาว และมะม่วงเบาซอย
วันนี้พวกเราจึงไม่พลาดที่จะอุดหนุนคุณยาย เพื่อเรียนรู้รสชาติที่แท้จริงของแผ่นดินถิ่นนี้ หากใครอยากลิ้มลอง “ข้าวยำน้ำเคย” ที่ทำจาก “เคยน้ำ” อันเป็นมรดกภูมิปัญญาแบบคนลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลาแท้ๆ ก็ขอเชิญชวนให้มาเที่ยวตลาดเช้าควนเนียงกันครับ
