ไอเย็นและความทรงจำ : ณ ขนำหลังเล็กกลางสายหมอก ยามเช้าที่ บ้านคลองกั่ว ช่างเย็นสบายและสดชื่นจับใจ ขณะที่ละอองฝนยังคงโปรยปรายลงมาเบา ๆ เมื่อมองออกไปนอก ขนำ (กระท่อม) หลังเล็กที่ตั้งอยู่เชิงเขา ภาพสายหมอกที่ลอยเรี่ยเหนือยอดไม้ก็ยิ่งเพิ่มความหนาวเหน็บให้สัมผัสได้ลึกซึ้ง “…แต่แรกเย็นจริง เอาผ้าพันคอ ก่อไฟแล้วนั่งผิง…” มะแก่ หรือ โต๊ะ(คุณย่า Mak Kae,Tok ) วัย 77ปี เล่าความทรงจำที่ยังคงแจ่มชัด ความจำเป็นของการผิงไฟ สะท้อนวิถีชีวิตในอดีตได้เป็นอย่างดี แม้ว่าผมผู้เติบโตริมทะเลสาบสงขลาจะคุ้นเคยกับความอบอุ่นมากกว่า แต่การได้มาเยือนหมู่บ้านที่โอบล้อมด้วยภูเขาแห่งนี้ ก็ยังคงรู้สึกถึงไอเย็นที่บาดลึก การได้นั่งกลางขนำที่มองเห็นทิวเขาทุกทิศทางทำให้เข้าใจความหนาวที่มะแก่เคยเผชิญ
กูปีพื้นบ้าน : รสชาติจากสตูลและเสน่ห์แห่งความผูกพัน
นอกเหนือจากการผิงไฟแล้ว กูปี (กาแฟ) ร้อน ๆ คือเครื่องมือสำคัญที่ช่วยขับไล่ความหนาวเย็นได้อย่างชะงัด กูปีที่ว่านี้คือ “กาแฟพื้นบ้าน” ที่มะแก่ซื้อติดบ้านไว้เพื่อต้มดื่มกันทุกเช้า เป็นเรื่องแปลกที่ผมซึ่งปกติไม่ชอบดื่มกาแฟกลับหลงรักรสชาติของกูปีได้อย่างง่ายดาย ผมจำได้ว่าสมัยเด็ก ๆ โดยเฉพาะในช่วง เดือนบวช (เดือนรอมฎอน) ที่บ้านจะมีการซื้อกูปีจากร้านชำในหมู่บ้านซึ่งรับมาจากสตูล กูปีที่ผมดื่มในวันนี้ก็มาจากสตูลเช่นกัน และมีชื่อว่า Kopi Ramli รัมหลี กาแฟพื้นบ้านผลิตโดยกลุ่มกาแฟพื้นเมืองบ้านลูโบ๊ะบาตู ตำบลบ้านควน อำเภอเมือง จังหวัดสตูล (โทร 089 – 9784938, 094-867-9979) ปัจจุบัน กูปีพื้นบ้านชนิดนี้กลายเป็นสินค้าหลักที่มีจำหน่ายในร้านชำของบ้านคลองกั่วตลอดทั้งปี
ต้นกูปี : มรดกทางภูมิปัญญาที่ยืนต้นนานหลายสิบปี
ความจริงแล้ว บ้านคลองกั่วมีการปลูกต้นกูปีมาแต่ดั้งเดิม จากคำบอกเล่าของ มะแก่ หรือ โต๊ะ (คุณย่า)และ โต๊ะแหนะ (คุณทวด/Tok Nenek) วัย 86 ปี ผู้แข็งแรงดี ท่านยืนยันว่าเกิดมาก็เห็นต้นกูปีแล้ว และคนรุ่นผู้ใหญ่ก็พากันปลูก ดื่ม และลงมือทำกูปีเอง ที่บ้านของ “โต๊ะแหนะ” ยังคงมีต้นกูปีขนาดใหญ่ ที่ท่านยืนยันว่ามีมานานมากแล้ว ทุกวันนี้หากเมล็ดกาแฟสุก โต๊ะแหนะก็จะยังลงมือทำกูปีดื่มเองตามวิถีดั้งเดิม แม้ผมจะพลาดโอกาสได้เห็นกระบวนการทั้งหมดในครั้งนี้ แต่ก็ได้บันทึกเรื่องราวไว้เพื่อสืบสานตำนานที่เชื่อกันว่ามีมาอย่างยาวนาน เกินกว่า 100 ปีแล้ว
สูตรลับการทำ : ภูมิปัญญาแห่งการคั่วกูปี
จากการสัมภาษณ์ผู้ใหญ่ทั้งสอง วิธีการทำกูปีแบบดั้งเดิมถือเป็น ภูมิปัญญาที่ละเอียดอ่อน ซึ่งต้องอาศัยการคุมไฟที่แม่นยำและการพึ่งพาแสงแดด ในเกือบทุกขั้นตอน
1.การทำ “สารกูปี” เริ่มจากการเก็บ ลูกสุก มาตากแดดให้แห้งสนิท จากนั้นนำไปทิ่ม (ตำ) เพื่อกะเทาะเปลือกนอกออก จนได้ “หนวยเม็ดใน” ซึ่งถูกเรียกอีกชื่อว่า “สารกูปี” (หมายถึงเมล็ดที่ถูกคัดแยกเอาเปลือกออกแล้ว) แล้วนำไปตากแดดให้แห้งอีกครั้ง
2.การคั่วและการเคลือบ นำสารกูปีใส่กระทะ คั่วพอเกรียม โดยต้องระวังการคุมไฟอย่างมาก เพื่อไม่ให้ไหม้ จากนั้น เคี่ยวน้ำผึ้งขี้ม้า (น้ำตาลอ้อยผง) แล้วใส่สารกูปีลงไป ผัดให้เข้ากัน จนเคลือบเป็นเนื้อเดียว แล้วเทใส่ถาดให้เย็น
3. การตำและร่อน นำสารกูปี(เม็ดกาแฟ)ที่เคลือบแล้วมา ทิ่มกับครกไม้เพื่อให้ละเอียด จากนั้น เซ (การขยี่)ข้างครกและร่อนผงด้วยกระชอนเพื่อให้ได้ ผงกูปี บริสุทธิ์พร้อมชงดื่ม ปัจจุบันเหลือเพียงบ้านของโต๊ะแหนะเท่านั้นที่ยังคงรักษาวิธีการทำกูปีอันเป็นเอกลักษณ์นี้ไว้
กูปีกับวิถีชีวิต : จากเครื่องดื่มสู่ “ข้าวคั่วจานกูปี”
กูปี ไม่ได้เป็นเพียงเครื่องดื่มคลายหนาวเท่านั้น แต่ยังฝังรากลึกในวัฒนธรรมการกินของคนบ้านคลองกั่ว
โดยเฉพาะในเมนู “ข้าวคั่วจานกูปี” ซึ่งเป็นอาหารเช้าที่ช่วยให้อิ่มท้อง ผมมีโอกาสได้เห็นมะแก่ทำโดยนำข้าวเย็น (ข้าวที่หุงเหลือจากเมื่อวาน) มาคั่วในกระทะให้ร้อน
จากนั้นตักใส่ถ้วย ละลายผงกูปีกับน้ำร้อนและน้ำตาล แล้ว จาน (ราด) ลงไปบนข้าวคั่วร้อน ๆ กลายเป็นอาหารจานด่วนที่ให้พลังงานได้ดี นอกจากข้าวคั่วแล้ว กูปีร้อน ๆ ยังสามารถ จานลงบนข้าวมัน (ข้าวหุงกะทิ) หรือ หัวมันหมก หัวมันต้ม ได้ตามแต่ความชอบ ไม่มีสูตรตายตัวคุณน้า(สู)ของผู้เขียนกล่าวเพิ่มเติม
ยิ่งไปกว่านั้น บทบาทของกูปียังขยายไปถึง งานบุญ (นูหรี) ต่าง ๆ กูปีจะถูกชงเพื่อให้ผู้มาช่วยงานได้ดื่ม รองท้อง กินกับขนมหรือข้าวเหนียวมูล ก่อนที่อาหารหลัก (ข้าวเจ้าและแกงต่างๆ) จะหุงสุก น้ำกูปียังเป็นเครื่องดื่มที่ใช้ ต้อนรับแขก ที่มาร่วมงานบุญ หรืองานแต่งของคนที่นี่อีกด้วย เรื่องราวของกูปีบ้านคลองกั่วจึงเป็นภาพสะท้อนของความผูกพันระหว่างคนในชุมชน ภูมิปัญญา และพืชพรรณท้องถิ่น ที่สืบทอดไออุ่นและรสชาติมาอย่างยาวนาน และยังได้รับความนิยมในปัจจุบัน
เผยแพร่ครั้งแรกใน – https://www.facebook.com/share/p/1D1VicazjF/
