“นาเป๊ะ” กุ้งดองเกลือสีชมพูน่ารับประทาน จากบ้านปากบารา ตำบลปากน้ำ อำเภอละงู จังหวัดสตูล ราคา 10 บาท
“นาเป๊ะ” ชื่อนี้อาจฟังดูแปลกหูสำหรับคนทั่วไป แต่นี่คือ ภูมิปัญญาการถนอมอาหารพื้นถิ่น ที่อยู่ในวิถีชีวิตของชุมชนริมทะเลอันดามัน ที่บ้านปากบารา (กัวลาบารา) ตำบลปากน้ำ อำเภอละงู จังหวัดสตูล
“นาเป๊ะ” คือการนำ “กุ้งเคย” หรือกุ้งขนาดเล็กจิ๋วที่ใช้ทำเคย (บาลาจัน) มาดองกับเกลือ เป็นวัตถุดิบสีชมพูระเรื่อ ดูน่ารักน่าทาน เป็นความเรียบง่ายที่สืบทอดกันมายาวนาน
ผู้เขียนถ่ายกับ “มะบ๊ะ”, นาเป๊ะที่มะบ๊ะถืออยู่ถุงละสิบบาท, นาเป๊ะใส่ถุงมัดยางอย่างมิดชิด อยู่ในกะละมังตั้งขายในร้านชำที่บ้านปากบารา (จากซ้ายไปขวา)
การได้รู้จักกับ “นาเป๊ะ” นั้นเริ่มต้นขึ้นจากคำบอกเล่าของ “มะบ๊ะ” (คุณห่อดีย๊ะ อาดัม) ประธานกลุ่มร้านคนจับปลาสตูล ที่บ้านปากบารา ท่านถูกเชิญมาบรรยายให้ความรู้แก่เยาวชนในกิจกรรมที่ผมได้มีโอกาสไปช่วยจัดเมื่อสัปดาห์ก่อน หลังจากการบรรยายและช่วงที่ได้ลงสำรวจชุมชน “มะบ๊ะ” ได้พาผมไปยังร้านชำของหมู่บ้าน ซึ่งเป็นแหล่งรวมอาหารพื้นถิ่นที่น่าสนใจ และที่นั่นเองที่ท่านภูมิใจนำเสนอ “นาเป๊ะ” กุ้งดองเกลือสีชมพูสวยงามนี้ วางขายในร้านชำเพียงถุงละ 10 บาท ผมไม่พลาดที่จะอุดหนุนกลับมาด้วย “มะบ๊ะ” ยังใจดีถ่ายทอดวิธีการปรุงให้ฟังอย่างละเอียดถี่ถ้วน
“นาเป๊ะกินดิบก็ได้ ซอยหอมแดงกับพริกสดกินกับข้าวสวยร้อนๆ ก็อร่อย หรือจะทำเมนูคั่วในกระทะก็ได้ อร่อยไปอีกแบบเอานาเป๊ะใส่ถ้วย ตอกไข่ไก่ ซอยหอมแดง ซอยพริกสด แล้วเอาลงไปคั่วในกะทะ…”
“นาเป๊ะ” เชื่อมโยงสองวิถี : ปากบาราถึงคลองกั่ว
สองวันหลังจากนั้น ผมได้เดินทางออกจากปากบารา(กัวลาบารา) พร้อมกับ “นาเป๊ะ” และวัตถุดิบพื้นถิ่นอื่นๆ จากสตูล มุ่งหน้าไปยังบ้านคลองกั่ว ตำบลเขาพระ อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา ซึ่งเป็นหมู่บ้านแรกในเขตสงขลาที่เชื่อมต่อกับสตูล เพื่อแวะเยี่ยม คุณย่า (มะแก่หรือโต๊ะ) ในวัยเกิน 70 ปี
แม้ว่าบ้านคลองกั่วจะไม่ได้เป็นชุมชนริมทะเล อยู่ในเชิงเขาบรรทัดที่ห่างไกลจากทะเล คุณย่ากลับคุ้นเคยกับอาหารชนิดนี้เป็นอย่างดี ท่านเล่าว่าเห็นและกินมาตั้งแต่เด็กๆ เป็นวัตถุดิบที่คนคลองกั่วซื้อมาจากทางฝั่งสตูล และร้านชำในหมู่บ้านปัจจุบันก็ยังคงมีขายอยู่ วิถีการกินก็เหมือนกับที่มะบ๊ะบอกไว้ ผมลองชิมนาเป๊ะแบบดิบๆ เพื่อทำความเข้าใจรสชาติ พบว่ามีรสเปรี้ยวนำ และที่น่าประหลาดใจคือ แทบไม่มีกลิ่นคาวเลย
เมนูพิเศษ : นาเป๊ะผัดใส่ไข่ของมะแก่หรือโต๊ะ
วันนั้นคุณย่าจัดการทำเมนู “นาเป๊ะผัดใส่ไข่” ให้ผมได้ลิ้มลอง หลังจากจุดเตาไม้ฟืน ตั้งกระทะ และใส่น้ำมัน คุณย่าก็นำ “นาเป๊ะ” ลงไปผัด พร้อมกับพริกสดซอย กระเทียม จากนั้นตอกไข่ไก่ลงไป ผัดให้เข้ากัน ปรุงรสด้วยเกลือและน้ำตาลเล็กน้อย
ไม่นาน “นาเป๊ะผัดใส่ไข่” หรือที่ “มะบ๊ะ” เรียกว่า “นาเป๊ะคั่ว” สีอมชมพูตัดกับสีเหลืองของไข่ไก่ก็พร้อมเสิร์ฟ รสชาติที่ได้นั้นคือความลงตัวของ ความเปรี้ยวผสมเค็มและหวาน กลมกล่อมเข้ากันอย่างดีกับข้าวสวยร้อนๆ เป็นรสชาติของอาหารพื้นถิ่นที่แปลกใหม่และน่าจดจำสำหรับผม
ความต่างที่น่าสนใจ : นาเป๊ะกับกุ้งส้ม
สำหรับคนที่เติบโตมาในชุมชนนิเวศทะเลสาบสงขลาอย่างผม อาหารชนิดนี้มีความคล้ายคลึงแต่ก็แตกต่างจาก “กุ้งส้ม” ที่เป็นอาหารพื้นถิ่นของเรา กุ้งส้มใช้ทั้งเกลือและน้ำตาลในการดอง เพื่อให้เกิดรสส้ม(เปรี้ยว) แต่ “นาเป๊ะ” นั้นมีเอกลักษณ์ด้วยการ ดองกับเกลือเพียงอย่างเดียว เป็นความเรียบง่ายที่สะท้อนถึงภูมิปัญญาการถนอมอาหารที่แตกต่างกันตามทรัพยากรและบริบทของแต่ละพื้นที่
“นาเป๊ะ” จึงไม่ได้เป็นแค่อาหาร แต่เป็นตัวเชื่อมโยงเรื่องราวของผู้คน วัฒนธรรม และภูมิปัญญาการจัดการทรัพยากรทะเลจากปากบารา สู่เชิงเขาบรรทัดแห่งคลองกั่วได้อย่างมีชีวิตชีวาและน่าค้นหา
